Maciej Słomczyński

Maciej Słomczyński (1922–1998) był tłumaczem, dramaturgiem i prozaikiem, autorem literatury sensacyjnej. Jako pierwszy na świecie przełożył całość twórczości Shakespeare’a, w tym dramaty wydane w latach 1978–1987 w wielotomowej serii wydawniczej, będącej jednym z najbardziej rozpoznawalnych przedsięwzięć w powojennej recepcji. Pracę nad przekładami opisywał w licznych wywiadach, wzmacniając w ten sposób etos tłumacza, a także poszerzając refleksję na temat wrażliwości kulturowej twórców dwujęzycznych.

Znajomość języka angielskiego wyniósł z domu rodzinnego, wiedzę o epoce elżbietańskiej zdobywał w drodze samokształcenia. Pozostawił ogromny dorobek tłumaczeniowy, obejmujący teksty z różnych rodzajów i gatunków literackich. Przekładał literaturę elżbietańską (Bena Jonsona, Johna Webstera) i twórczość Jamesa Joyce’a (Ulissesa). Jako tłumacz odcisnął silne piętno na przekładanych utworach, zyskał też wysoki prestiż jako twórca i intelektualista.

Za osiągnięcia tłumaczeniowe otrzymał dwukrotnie Nagrodę ZAiKS-u (1960 i 1973), Nagrodę Fundacji Alfreda Jurzykowskiego w Nowym Jorku (1977), Nagrodę „Literatury na Świecie” (1983) oraz Nagrodę Ministra Kultury i Sztuki I stopnia w dziedzinie literatury (1989). W 1997 r. został odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1997).

Priorytetem przekładowym Słomczyńskiego była wierność, rozumiana jako próba odtworzenia cech oryginału w sposób odpowiadający pierwotnym konwencjom komunikacyjnym i literackim. Nie archaizował swoich tłumaczeń, jednak wyposażał je w rozmaite cechy językowe odbiegające od współczesnej leksyki i stylistyki, a będące pochodną oryginałów. Nie pomijał też oryginalnych odniesień kulturowych i idiomatyki, nie tonował passusów wulgarnych i obscenicznych.

Tłumaczenia Słomczyńskiego cechuje spójność i konsekwencja, przy czym noszą one cechy literackiego idiolektu – języka stworzonego na potrzeby przekładu elżbietańskiej i jakubińskiej angielszczyzny.

Recepcję przekładów Słomczyńskiego charakteryzuje duży rozrzut opinii, od podziwu do deprecjacji przedsięwzięcia. Zmienna jest również intensywność i forma recepcji tych tekstów: od udanego debiutu teatralnego, poprzez głośny projekt wydawniczy i falę inscenizacji na przełomie lat osiemdziesiątych, aż po współczesną pozycję drugiego kanonu o cechach przekładu filologicznego. Bez względu na różnice w ocenie, przekłady Słomczyńskiego były pierwszą serią tłumaczeń jednego autora, wielokrotnie wznawianą.

Biorąc pod uwagę liczne recenzje tomów i spektakli, a także prace naukowe poświęcone tym przekładom, tłumaczenia te zajmują naczelne miejsce w powojennej recepcji dramatów Shakespeare’a.