Czesław Miłosz

Czesław Miłosz (1911–2004) był jednym z najwybitniejszych poetów XX w., laureatem Literackiej Nagrody Nobla z 1980 r. Po wyjeździe z kraju w 1951 r. jego twórczość objęto cenzurą. Z tego powodu dokonany podczas okupacji przekład Jak wam się podoba Shakespeare’a ukazał się drukiem dopiero w 1999 r.

Miłosz ukończył prawo na wileńskim Uniwersytecie Stefana Batorego. Przed wybuchem wojny pracował w redakcji Polskiego Radia w Warszawie, po wojnie w dyplomacji, potem zaś, po kilkuletnim pobycie we Francji, osiadł w Kalifornii, gdzie wykładał w Katedrze Języków i Literatur Słowiańskich na Uniwersytecie w Berkeley. Ostatnią dekadę życia spędził w Krakowie.

Autor m.in. rozrachunkowego traktatu Zniewolony umysł (1953), powieści Dolina Issy (1955) oraz eseju Rodzinna Europa (1959) o doświadczeniu historycznym Europy Wschodniej. W Stanach Zjednoczonych tłumaczył poezję polską na angielski, stworzył też cykl przekładów biblijnych. W 1974 r. otrzymał Nagrodę Polskiego PEN Clubu za działalność przekładową, a w 1998 r. Nagrodę Nike za zbiór Piesek przydrożny (1997).

Bezpośrednim powodem tłumaczenia było zlecenie Tajnej Rady Teatralnej, z myślą o powojennym repertuarze. Miłosz pozostawał wówczas w bliskim kontakcie z Jarosławem Iwaszkiewiczem i Stanisławem Dygatem, którzy także tłumaczyli Shakespeare’a. Praca nad przekładem była formą ucieczki od rzeczywistości okupacyjnej i źródłem zarobku. Również po wojnie Miłosz rozważał tłumaczenie jako stosunkowo bezpieczne zajęcie wobec narastającej presji socrealizmu, do wątku tego nawiązuje w traktacie Zniewolony umysł.

Tłumacząc Jak wam się podoba, poeta starał się wydobyć komizm dialogów oraz melodyjność i lekkość piosenek. W późniejszym czasie, pracując już nad Otellem, Miłosz był zafascynowany przekładami Borisa Pasternaka. Od planów przekładowych odstąpił na emigracji.

Fragmenty przekładu były odczytywane podczas spotkań towarzyskich, zyskując aprobatę zaprzyjaźnionych literatów. Do premiery scenicznej doszło w 1948 r., w kolejnych dekadach (do 2005 r.), mimo obostrzeń cenzury, niepublikowane tłumaczenie wystawiono ponad dwadzieścia razy, przy tym znakomita większość spektakli przypada na lata przed przyznaniem Miłoszowi Nagrody Nobla. W 1963 r. tekst był podstawą pierwszej polskiej realizacji telewizyjnej dramatu Shakespeare’a.

Tłumaczenie poddawano rozmaitym analizom, szczególnie w kontekście związków przekładu z twórczością własną poety. Jego publikacja w 1999 r. była gestem dopełniającym, nadaniem trwałej formy przekładowi, który przez lata krążył w efemerycznych maszynopisach, owiany nimbem zakazanego owocu.