Jan Kasprowicz
Jan Kasprowicz (1860–1926) był wybitnym poetą młodopolskim, komparatystą, tłumaczem, profesorem Uniwersytetu Lwowskiego. Przełożył łącznie kilkanaście dramatów Shakespeare’a, z czego dwanaście zostało opublikowanych (Hamlet, Henryk V, Henryk VI. Części 1–3, Komedia omyłek, Miarka za miarkę, Wiele hałasu o nic, Makbet, Juliusz Cezar, Romeo i Julia, Król Lir). Rękopisy trzech pozostałych zaginęły.
Tłumaczenia Kasprowicza należały do nurtu retranslacji i były wyrazistą, choć nierówną co do strategii i jakości, próbą przełamania estetyki przekładów kanonicznych w sposób odzwierciedlający ducha epoki i osobistą poetykę tłumacza.
Pracował nad przekładami Shakespeare’a w trzech okresach życia. Pierwsze chronologicznie tłumaczenie – Hamlet – ukazało się w 1890 r. Wedle zapowiedzi poety miało obnażać prawdziwy język tych dramatów, z całą jego dosadnością i pikanterią. Kolejne przekłady Kasprowicza ukazały się w lwowskiej edycji dzieł Shakespeare’a pod redakcją Henryka Biegeleisena (1895–1897). Najważniejszy okres przypada zaś na lata 1918–1924, kiedy Kasprowicz – po wycofaniu się z życia akademickiego – przekładał ścisły kanon szekspirowski.
Charakterystyczną cechą strategii Kasprowicza jest jej zmienność, co utrudnia ocenę przekładów. Ogłoszonego na początku Hamleta tłumacz przerabiał latami, podobnie zamierzał dokonać rewizji siedmiu tekstów z edycji lwowskiej. Na najpóźniejszych przekładach zaciążył z kolei stan zdrowia pisarza.
Tłumaczenia z edycji lwowskiej były wydane ponownie w 1912 r., dwa z najpóźniejszych (Makbet i Juliusz Cezar) ukazały się w opracowaniu krytycznym Stanisława Helsztyńskiego, dwa inne osamotnione. Nigdy jednak nie doszło do ogłoszenia wszystkich przekładów Jana Kasprowicza razem. Tłumaczenia te podlegały rozlicznym rozbiorom krytycznym, zwykle skupionym na tropieniu śladów unikatowej poetyki tłumacza. Sporadycznie sięgał po nie teatr.
bibliografia przekładów
William Shakespeare, Hamlet, tłum. Jan Kasprowicz, Gubrynowicz, Lwów 1890 [Biblioteka Mrówki, t. 262–263]
William Shakespeare, Henryk V, tłum. Jan Kasprowicz, w: Dzieła Williama Szekspira, t. 3: Dramaty królewskie, red. Henryk Biegeleisen, wyd. 2, Księgarnia Polska, Lwów 1895, s. 371–473; kolejne wydanie: Dzieła dramatyczne w dwunastu tomach, t. 6, życiorys Shakespeare’a i przedm. do poszczególnych utworów oprac. Roman Dyboski, studyum Shakespeare w Polsce napisał Ludwik Biernacki, wyboru przekładów dokonał Stanisław Krzemiński, Gebethner i Wolff, Warszawa 1912, s. 201–303
William Shakespeare, Henryk VI (części 1–3), tłum. Jan Kasprowicz, w: Dzieła Williama Szekspira, t. 4: Dramaty królewskie, red. Henryk Biegeleisen, wyd. 2, Księgarnia Polska, Lwów 1895, s. 1–279; kolejne wydanie: Dzieła dramatyczne w dwunastu tomach, t. 7, życiorys Shakespeare’a i przedm. do poszczególnych utworów oprac. Roman Dyboski, studyum Shakespeare w Polsce napisał Ludwik Biernacki, wyboru przekładów dokonał Stanisław Krzemiński, Gebethner i Wolff, Warszawa 1912, s. 1–285
William Shakespeare, Komedia omyłek, tłum. Jan Kasprowicz, w: Dzieła Williama Szekspira, t. 6: Komedie, red. Henryk Biegeleisen, wyd. 2, Księgarnia Polska, Lwów 1895, s. 157–215; kolejne wydanie: Dzieła dramatyczne w dwunastu tomach, t. 2, życiorys Shakespeare’a i przedm. do poszczególnych utworów oprac. Roman Dyboski, studyum Shakespeare w Polsce napisał Ludwik Biernacki, wyboru przekładów dokonał Stanisław Krzemiński, Gebethner i Wolff, Warszawa 1912, s. 95–155
William Shakespeare, Wiele hałasu o nic, tłum. Jan Kasprowicz, w: Dzieła Williama Szekspira, t. 7: Komedie, red. Henryk Biegeleisen, wyd. 2, Księgarnia Polska, Lwów 1895, s. 183–268; kolejne wydanie: Dzieła dramatyczne w dwunastu tomach, t. 2, życiorys Shakespeare’a i przedm. do poszczególnych utworów oprac. Roman Dyboski, studyum Shakespeare w Polsce napisał Ludwik Biernacki, wyboru przekładów dokonał Stanisław Krzemiński, Gebethner i Wolff, Warszawa 1912, s. 1–94
William Shakespeare, Miarka za miarkę, tłum. Jan Kasprowicz, w: Dzieła Williama Szekspira, t. 9: Komedie, red. Henryk Biegeleisen, wyd. 2, Księgarnia Polska, Lwów 1897, s. 3–95; kolejne wydanie: Dzieła dramatyczne w dwunastu tomach, t. 2, życiorys Shakespeare’a i przedm. do poszczególnych utworów oprac. Roman Dyboski, studyum Shakespeare w Polsce napisał Ludwik Biernacki, wyboru przekładów dokonał Stanisław Krzemiński, Gebethner i Wolff, Warszawa 1912, s. 1–94
William Szekspir, Hamlet, tłum. Jan Kasprowicz, „Skarbnica Polska. Ilustrowany Tygodnik Arcydzieł Literackich” 1914, nr 49
William Shakespeare, Makbet, tłum. Jan Kasprowicz, Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska”, Warszawa 1924; kolejne wydania: idem, Makbet, cz. 1: Tekst, tłum. Jan Kasprowicz, oprac. Stanisław Helsztyński, Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska”, Warszawa 1929; cz. 2: Objaśnienia i przypisy, tłum. Jan Kasprowicz, oprac. Stanisław Helsztyński, Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska”, Warszawa 1929; idem, Makbet, tłum. Jan Kasprowicz, nakł. Gebethnera i Wolffa, Warszawa 1950
William Shakespeare, Juliusz Cezar, tłum. Jan Kasprowicz, Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska”, Warszawa 1924; kolejne wydania: idem, Juliusz Cezar, cz. 1: Tekst, tłum. Jan Kasprowicz, oprac. Stanisław Helsztyński, Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska”, Warszawa 1929; cz. 2: Objaśnienia i przypisy, tłum. Jan Kasprowicz, oprac. Stanisław Helsztyński, Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska”, Warszawa 1929
William Shakespeare, Romeo i Julia, tłum. Jan Kasprowicz, Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska”, Warszawa 1924.
William Shakespeare, Król Lir, tłum. Jan Kasprowicz, Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska”, Warszawa 1922.
Cytowanie
Anna Cetera-Włodarczyk, Jan Kasprowicz [w:] Polski Szekspir. Repozytorium polskich przekładów Szekspira w XX i XXI wieku: zasoby, strategie, recepcja [online], Uniwersytet Warszawski, https://xx.polskiszekspir.uw.edu.pl/kasprowicz-jan-tlumacz, 2024-10-16.