Roman Brandstaetter

Roman Brandstaetter (1906–1987) był poetą, prozaikiem i tłumaczem. Zarówno w życiu, jak i w twórczości łączył dziedzictwo judaizmu i chrześcijaństwa, uczestnicząc od lat trzydziestych w sporach o tożsamość polskich Żydów, a także w szerszej dyskusji na temat źródeł kultury europejskiej. Przetłumaczył pięć dramatów Shakespeare’a: Hamleta (1952), Króla Ryszarda III (1953), Kupca weneckiego (1953), Antoniusza i Kleopatrę (1958) oraz Króla Henryka IV. Część 1 (1962). Jego tłumaczenie i analizy Hamleta współtworzyły nowy powojenny paradygmat interpretacyjny Shakespeare’a.

Brandstaetter ukończył studia literacko-filozoficzne na Uniwersytecie Jagiellońskim, w 1931 r. uzyskał doktorat na podstawie rozprawy o Adamie Mickiewiczu. Był autorem dramatów Powrót syna marnotrawnego (1948), Król i aktor (1952), Kopernik (1953), Milczenie (1956) i Dzień gniewu (1962) oraz tetralogii powieściowej Jezus z Nazarethu (1967–1973). W 1973 r. otrzymał Nagrodę Polskiego PEN Clubu za dorobek przekładowy, a w 1978 r. Nagrodę Ministra Kultury i Sztuki.

Brandstaetter tłumaczył jedynie Biblię i Shakespeare’a. Stanowiło to dodatkową formę jego działalności – przekładał wybrane teksty, będące dla niego źródłem fascynacji i przemyśleń, a w przypadku Shakespeare’a również źródłem utrzymania w okresie silnej presji ideologicznej. Tłumaczył na zlecenie Państwowego Instytuty Wydawniczego.

Cechą charakterystyczną metody pracy Brandstaettera było równoległe wobec przekładu zapisywanie refleksji i skojarzeń, które z czasem stały się podstawą esejów krytycznoliterackich. W tym samym czasie tworzył też własne dramaty. Dbał o zwięzłość, spójność psychologiczną postaci, unikał pruderii. Wprowadził do przekładu współczesną wrażliwość i słownictwo.

Maszynopis przekładu Hamleta długo krążył w środowiskach twórców i redaktorów, zanim doszło do jego publikacji. Tłumaczenie wywołało falę recenzji, z ostrymi, przeciwstawnymi sądami dotyczącymi wszystkich aspektów tekstu. Na późniejszą ocenę przekładu wpłynęła pierwsza inscenizacja, w 1956 r., w krakowskim Teatrze Starym. Przedstawienie to znalazło się w centrum eseistyki Jana Kotta i jego politycznych odczytań współczesnego Shakespeare’a.

Pozostałe przekłady nie były recenzowane, wystawiono je zwykle kilka razy. Tłumaczenia i dorobek Brandstaettera podlegały licznym analizom krytycznoliterackim, w tym w kontekście związku przekładu z twórczością własną.